Recensies

De bekende geschiedkundige website Historiek bracht een schitterende recensie over 'Lviv, Stad van Paradoxen'. Lees 'm hier!

Recensie NRC Handelsblad, zaterdag 27 december 2014:

Wij leven nu. Vroeger is vroeger.
Fotoboek
De West-Oekraïense stad Lviv kent vele gedaantes, afhankelijk van het land waar de stad op dat moment lag. Een schitterend fotoboek toont de vele kanten, maar vooral het streven naar een moderne, op Europa gerichte wereld.

DOOR MICHEL KRIELAARS
Het liefst wil je in Lviv natuurlijk het Lemberg van rond 1900 ontwaren. Dat kan makkelijk, want in deze West-Oekraïense stad met zijn middeleeuwse centrum, renaissance- en barokgebouwen en weelderige art-nouveau-architectuur, lonkt het verleden om elke straathoek. Op het eerste gezicht is er dan ook niets veranderd, behalve natuurlijk de naam, die de afgelopen duizend jaar evolueerde van Leopolis tot achtereenvolgens Lwów, Lemberg, Lvov en Lviv, al naar gelang het land waarin de stad op dat moment lag.
Lemberg was rond 1900 met ruim 200.000 inwoners de vierde stad van het Habsburgse keizerrijk, na Wenen, Boedapest en Praag. Die positie dankte het behalve aan zijn ligging op het breukvlak van Europa en Rusland ook aan de olievelden die rond 1850 in zijn nabije omgeving werden ontdekt. Hierdoor kwam een bouwwoede op gang: er verschenen nieuwe universiteiten, theaters, volkshuizen, er kwam een opera die een kopie was van die in Wenen. Het pronkstuk van de stad was het art-nouveau Centraal Station, waar treinen uit Rusland als in een paleis arriveerden. En dan is er nog de tram, die er eerder reed dan in Wenen.
De bevolking bestond voor 50 procent uit Polen, voor 35 procent uit Joden en voor 12 procent uit Oekraïeners. De ronddolende schrijver Joseph Roth (1894-1939), die in Lemberg studeerde en schitterende romans over het vergane Habsburgse rijk schreef, is het symbool van dat kosmopolitische.
In het documentaire-fotoboek Lviv. Stad van paradoxen, van fotograaf Dolph Kessler, journalist Michiel Driebergen, stadsplanoloog Kees van Ruyven en filosoof Ruud Meij, zou Roth zo kunnen figureren. Maar tegelijkertijd laten zij je ook een stad zien die de geest van het protest op het Maidanplein in Kiev belichaamt: het streven naar een moderne, op Europa gerichte wereld. De sporen van het bloedige, door Stalin en Hitler gedomineerde verleden doen niets aan dat moderne karakter van de stad af.
Schrijver Pieter Waterdrinker benadrukt het in zijn voorwoord als hij een veertienjarige leerlinge aanhaalt van het gymnasium in Roths geboortestad Brody, op een uur rijden van Lviv. Gevraagd of zij weet hoe de drinkende en dolende schrijver aan zijn einde is gekomen, zegt ze: „Dat weet ik. Maar wij leven nu. Vroeger is vroeger.” Het zijn veelzeggende woorden, die door de foto’s van Dolph Kessler worden versterkt. Lviv bruist, of je nu in een smal straatje in de Joodse wijk staat of op een boulevard loopt. Natuurlijk ben je je ervan bewust dat in 1945 de Joden van Lemberg zijn uitgeroeid en de 45 synagoges op twee na verwoest. Je merkt het bijvoorbeeld als je in een oud straatje ineens een bouwput ziet, waar een Hebreeuwse gedenksteen in een zijmuur is gemetseld.
Maar niet alleen de Joden verdwenen uit de stad: het Poolse bevolkingsdeel werd na 1945 door de Sovjetbezetter naar het nieuw begrensde Polen gedeporteerd, een deel van de Oekraïense bevolking naar de Goelag verbannen. Lemberg, dat in het vervolg Lvov heette, werd herbevolkt met Russisch-taligen uit Oost-Oekraïne en boeren van het platteland, om weg te zinken in het provinciale moeras van de geschiedenis. Pas na de onafhankelijkheid van Oekraïne in 1991 klom het daar uit en ontplooide het zich, samen met Odessa, tot een van de mooiste steden van Midden-Europa.
Soms is het in dit fotoboek alsof alleen de afgebeelde schaakspelende bejaarden op de bankjes in de parken aan de Sovjettijd doen denken. Zozeer zetten de makers Lviv hier in beeld en tekst neer als een toonbeeld van het opkomende Europa, met wifi in de parken voor een gerestaureerd 18de- een 19de-eeuws decor. Gelukkig zijn ze niet blind voor wat zich afspeelt achter de gefotografeerde gevels, want daar schuilt wel degelijk de wereld van de voormalige Sovjet-Unie. Je merkt het aan de door Kessler geportretteerden, aan de tapijten en schilderijen aan de wanden van hun woningen, aan hun meubels, aan de religieuze processies, aan de devotie van de burgers van Lviv, aan de knullige etalages met hun schamele koopwaar. Je hoeft er alleen maar voor in een tram te stappen om het van nabij te aanschouwen, wat de makers ook hebben gedaan.
Dit is de archaïsche wereld die op de puinhopen van de Sovjet-Unie is achtergebleven en die voorlopig niet is verdwenen. Na het lezen en bekijken van dit mooie fotoboek heb je dan ook maar één wens: onmiddellijk op de trein springen om naar Lviv te gaan.

'Lviv. Stad van paradoxen.'
Fotografie van Dolf Kessler, essays van Michiel Driebergen, Kees van Ruyven en Ruud Meij, kaarten van Herman Zonderland. Mauritsheech publishers, 256 blz. € 35,-

4 STERREN